Niet elk eenzaam mens heeft dezelfde behoefte
Lieke: ‘Mensen kunnen zich bijzonder eenzaam voelen in gezelschap en worstelen met een diep gevoel van ontheemding. En dat voedt hun eenzaamheid. Sommigen hebben voldoende aan het anders vormgeven van persoonlijke zingeving. Bijvoorbeeld in de vorm van sociale verbondenheid of maatschappelijke relevantie. Maar anderen zoeken naar existentiële zingeving. Omdat ze te maken hebben met levensvragen, verlieservaringen, zinloosheid, bestaansangst, identiteitsvragen of eenzaamheid. De veranderde rol van de kerk en de focus op de mens als individu hebben het begrip zingeving veranderd. Daardoor zijn veel mensen aan het zoeken. Zij hebben behoefte aan zowel spirituele voeding als antwoorden op existentiële vragen. De zin van het leven wordt in deze tijd meer gezien als werk, relaties en persoonlijke ontwikkeling. En het vinden van die ‘zin’ behoort meer tot de verantwoordelijkheid van de persoon zelf. Dat maakt het een lastige zoektocht die onze aandacht verdient.’

De beweging van Positieve Gezondheid benadrukt het belang van zingeving, maar wat wordt er vanuit het perspectief van Positieve Gezondheid verstaan onder zingeving? In de module 'Positieve gezondheid en de gelaagdheid van zingeving' die Lieke verzorgt voor RINO Zuid, wordt zowel persoonlijke zingeving als existentiële zingeving belicht. Daarnaast leer je – o.a. via het onderzoeken van je eigen betekeniskader – adequater af te stemmen op de zingevingsbehoeften van je cliënt.

Het wezenlijke centraal stellen
Lieke: ‘Een groot deel van veel voorkomende psychische klachten, zoals burn-out, angst en depressie, zijn een symptoom van onbeantwoorde existentiële behoeften en onvoldoende geleefde persoonlijke waarden. Existentieel betekent ‘op het bestaan betrekking hebbend’. Het gaat over essentiële vraagstukken die raken aan de basis van mens zijn. Wat het werken met zingeving moeilijk maakt, is dat existentiële thema’s niet zomaar op te lossen zijn. Het vraagt om een andere benadering. Daar waar we als zorgverleners hebben geleerd oplossingsgericht en protocollair te werken, nodigt het inbedden van zingeving ons uit om een andere houding in te nemen. Anders luisteren, anders verbinden, anders bevragen.’ En dat is nu precies waar Lieke zich dagelijks mee bezighoudt.

De zin van het leven centraal stellen
‘Na vijftien jaar werken als psycholoog heb ik mijzelf ook geschoold tot geestelijk verzorger. Ik specialiseerde me in zingeving en zelfonderzoek. Ik had de behoefte om wezenlijkheid, bewustwording en waarden gedreven menselijkheid centraal te stellen. Als kind voelde ik vervreemding, zinloosheid en ontheemding. Daardoor stelde ik het vinden van zin al op jonge leeftijd centraal in mijn leven. Het ging voor mij over zingeven aan mijn leven en het begrijpen van de samenhang tussen mijn wereldse bestaan en mijn natuurlijke vertrouwdheid met een innerlijk bestaan. De diepgang en de vervulling dat mij dit heeft gebracht, wens ik elk mens toe.’

Het verschil tussen psychologische behandeling en zingeving
‘Een psychologisch traject is vooral oplossingsgericht en focust op het aanleren van vaardigheden om te kunnen handhaven in de maatschappij en aanpassen aan de omgeving. Geestelijke verzorging richt zich op het recht doen aan de uniciteit van deze mens door o.a. te focussen op de relatie tussen iemands levensverhaal, betekenisgeving en het vergroten van iemands innerlijke ruimte.’ Een andere focus én insteek dus. Twee die elkaar volgens Lieke mooi aanvullen. ‘Vaak denken zorgverleners dat het integreren van (existentiële) zingeving in hun gesprekken veel tijd kost, maar dat klopt niet. Het heeft vooral te maken met je anders leren verbinden met de ander. Door het ontwikkelen van een bepaalde luisterhouding en het durven bevragen van dieperliggende thema’s, waardoor iemand zich werkelijk gezien en gehoord voelt.’

Herkennen van en inspelen op zingevingsvragen
Het gaat er daarbij niet zozeer om hoe je de vraag stelt maar vooral waarover je de vraag stelt. En daarvoor moet je goed luisteren naar wat er tussen de regels door gezegd wordt, zegt Lieke. ‘In deze module leer je o.a. zingevingsvragen of uitingen herkennen en hoe je daar als hulpverlener op kunt inspelen. Ik vind deze video daar een mooi voorbeeld van. Je hoort dingen als: waarom moet mij dit overkomen? Je ziet iemand die hulp vraagt aan het schilderij van zijn of haar overleden moeder. Of iemand die zegt dat het leven nu anders is dan het leven wat hij of zij achter zich heeft. Dat zijn allemaal vragen en opmerkingen die over zingeving gaan. Als je ze herkent, kun je erop ingaan en de juiste vragen stellen om tot de echte kern te komen.’ Dat is wat meer oog voor en focus op de gelaagdheid van zingeving brengt, zegt Lieke. ‘Daarom is de nieuwe module ‘Positieve gezondheid en de gelaagdheid in zingeving’ wat mij betreft belangrijk. In deze tijd is wordt het belang van zingeving onderkend en het woord veelvuldig gebruikt, maar wat is de betekenis ervan en waar we het dan eigenlijk écht over? Dat gesprek moeten we met elkaar voeren.’

Verlang jij naar een bepaalde diepgang in je werk?
‘Ik hoop vooral dat zorgverleners waarbij mijn verhaal resoneert zich uitgenodigd voelen voor deze module. Heb je het gevoel dat je vooral werkt op basis van protocollen, dat alles achter elkaar doorgaat, dat je behoefte hebt aan verdieping? Dan nodig ik je uit om de ruimte te nemen jezelf te bevragen en te ontdekken hoe je wezenlijker met de ander kunt verbinden. We onderzoeken wat zingeving betekent en hoe je dat in jouw praktijk kunt vertalen naar meer oog voor zingevingsvragen en een meer presente houding. We verkennen ook je individuele betekeniskader. Dat bepaalt namelijk hoe je naar de ander en de wereld kijkt. Zo geef je je cliënt straks een andere beleving van het contact.’

Een liefdevollere en menselijkere wereld
Dat brengt het bewustzijn van de gelaagdheid van zingeving volgens Lieke. ‘Dat we echt open staan voor elkaar. Zingeving komt heel dichtbij, omdat het ook kan raken aan je eigen existentiële thema’s. En dat is voor veel zorgverleners spannend. Het vraagt onder andere dat je het (onoplosbare) lijden van een ander kunt verdragen, dat je kunt vertrouwen op diens eigen wijsheid en ruimte geeft voor het doorlopen van diens eigen proces. Ik hoop dat zowel cliënten als zorgverleners hierdoor gaan beseffen dat er eigenlijk geen norm bestaat en dat er gedeelde intrinsieke gebrokenheid in elk mens schuilgaat. De een is zich hier meer bewust van dan de ander en heeft er meer last van. Maar we krijgen er allemaal op enig moment mee te maken. Dit legt de basis voor een gelijkwaardige relatie waarin de zorgvrager zich meer gezien en gehoord voelt en de zorgverlener meer zingeving en persoonlijke groei ervaart in zijn werk.’