Tara Santens werkte voorheen op een kinderpsychiatrische behandelunit voor tieners waar onder andere kinderen binnenkomen na een suïcidepoging. Het viel op dat sommige van deze kinderen over zichzelf vertelden tegen hulpverleners, maar dichtsloegen op het moment dat de ouder erbij kwam. Santens: “In zo’n geval volgt vaak de conclusie dat de ouder het probleem is. Bij Attchment Based Family Therapy (ABFT) kiezen we geen partij; we zien de ouder juist als belangrijk deel van het medicijn.”
Santens is orthopedagoge en doctoreerde aan de KU Leuven. Als medewerker van het Learn2Trust lab van Guy Bosmans was ze betrokken bij onderzoek naar gehechtheid bij kinderen en jongeren en bij het introduceren van ABFT in Vlaanderen. Ze werd in Amerika een jaar lang opgeleid tot ABFT-therapeut door de ontwikkelaars van de therapie en ze zette, samen met Bosmans, het ABFT Belgium trainingscentrum op van KU Leuven.
Rode draad bij Attachment Based Family Therapy – ABFT, is dat jongeren weer vertrouwen krijgen in hun ouder(s) als bron van steun. Tegelijkertijd worden ouders ondersteund om emotioneel beter afgestemd te reageren op de behoeften van hun kind. De ervaring van een veilig nest vormt de basis voor jongeren om uit te vliegen én thuis te komen met pijn en worstelingen. Er zijn vijf therapeutische taken die fungeren als een roadmap naar relatieherstel. De therapie is kortdurend waardoor de therapeut tijdens de sessies bewust en directief over de kern van gezinsdynamieken praat.
Benoemen
De allereerste sessie met ouders en kind is om vast te stellen dat er spanningen zijn, ze elkaar zijn kwijtgeraakt en er niet genoeg vertrouwen is voor de jongeren om zijn problemen met zijn ouders te delen. Santens: “Bijvoorbeeld: De jongeren komt binnen en zegt: ‘Ik haat mijn vader of moeder.’ De ouder komt binnen en zegt: ‘Dat hij maar snel 18 is en de deur uitgaat want dit kan zo niet verder!’ Dat is de mist waarin ze beland zijn, want eigenlijk bedoelen ze: we zijn elkaar kwijtgeraakt en dat doet verschrikkelijk veel pijn. Ze houden van elkaar, verlangen naar emotionele verbinding, maar verdedigen zich om zich niet opnieuw gekwetst of afgewezen te voelen.”
Daarna volgen aparte sessies. Santens: “Met de jongeren proberen we te begrijpen welke conflicten, kwetsuren en relationele teleurstellingen bijdroegen tot het verlies van het vertrouwen in de ouder(s) als bron van troost, steun en hulp. We helpen jongeren om zijn gevoelens beter te kunnen benoemen en motiveren om dit te delen met de ouders. “In de aparte sessies met de ouders proberen we hun betrokkenheid, inzet en liefde voor hun kind te benadrukken. We motiveren hen om op een meer emotioneel afgestemde manier naar de gevoelens van hun kind te luisteren, te ontvangen en waarderen. Het uitgangspunt is het erkennen en complimenteren van de ouders. Iedere ouder heeft op zijn manier zijn best gedaan want geen enkele ouder zit zijn kind opzettelijk dwars. Ze doen op hun manier keihard hun best en voelen pijn en verdriet dat ze er desondanks niet in slagen om de ouder te zijn die ze willen zijn of om zich verbonden te voelen met hun kind.”
“We maken ouders duidelijk hoe belangrijk ze zijn, hoeveel invloed ze hebben om hun kind te helpen vanuit verbinding zijn vleugels uit te kunnen slaan in het leven. Ieder kind is letterlijk biologisch en evolutionair uitgerust om te verlangen naar verbinding, zorg en empathie van de ouder. Iedere ouder is, op zijn beurt, ook biologisch en evolutionair uitgerust om die emotionele verbinding met het kind te willen en kunnen maken. Zelfs de ouder die mishandelt, houdt van zijn kind maar worstelt ermee om die liefde om te zetten naar zorg. Deze ouder grijpt bij overspoeling door stress mogelijks spontaan naar strategieën die hij misschien zelf gekend heeft in zijn gezin van oorsprong. In zijn hart wil hij vooral z’n kind helpen groeien en bloeien in het leven. Hij wil zich een goede en competente ouder voelen. Daar gaan we vanuit totdat wij alles uit de kast hebben gehaald en het tegendeel bewezen wordt. Dat gebeurt eigenlijk zelden.”
Impact
“Aan gescheiden ouders vragen we hoe zij het teamwork als co-ouders zien. De nieuwe partner wordt ook betrokken. Als er geen ouders beschikbaar zijn om mee te werken zoeken we een andere volwassenen die deze rol kan vervullen. Als er ruzie en onenigheid is tussen de gescheiden ouders, stellen we dat vast. We lossen het niet op. Vragen dan: ‘Er zit nog veel onopgeloste pijn, boosheid en frustratie naar elkaar. Wat voor impact heeft dat op jou als mens, op jouw ouderschap, op je kind?’ Verder bereiden we de ouders voor op wat zij van hun kind gaan horen.”
Er wordt toegewerkt naar gezamenlijke sessies. De jongere wordt gecoacht om aan zijn ouder te vertellen waarin hij steun en zorg gemist heeft en de ouder wordt gecoacht om op een open manier te luisteren en de gevoelens van de jongere te erkennen. “Deze intieme, open en eerlijke gesprekken waarin ouders en kind, ondanks alle strijd, vooral verlangen naar verbondenheid en liefde, zijn precies de reden dat ik voor ABFT koos. Ik voel me bevoorrecht als ik getuige mag zijn van dergelijke kwetsbare verbindende gesprekken. Deze gesprekken beroeren, van mens tot mens.”
Er zijn weinig contra-indicaties voor ouders om dit werk te doen. “Bijvoorbeeld bij een alcoholprobleem overtuigen we de ouder niet om te stoppen met drinken (we verwijzen hem wel door), maar we stellen samen vast dat alcohol een serieuze impact heeft op het ouderschap en in de weg zit om de ouder te zijn die hij wil zijn voor z’n kind. In de gezamenlijke sessies kan een kind bijvoorbeeld onthullen aan de ouder: ‘Als jij je roes uitslaapt ben ik bang dat ik je niet meer wakker krijg.’ Dat motiveert een ouder meer tot verandering dan als tien hulpverleners dat zeggen.”
Geen postbode
“We zullen niet tegen ouders zeggen wat hun kind ons heeft verteld. We zijn niet de postbode. Ook niet omgekeerd. Maar als we weten dat er bepaalde thema’s spelen dan brengen we die wel in bij de ouders. Ons doel is het vertrouwen vergroten in de ouder-kindrelatie. Zodanig dat zij op een bepaald moment alles wat ze tegen mij verteld hebben, ook tegen elkaar kunnen vertellen.”
Santens gunt het ieder gezin om zich verbonden te voelen en samen een team te zijn voor de problemen die op hun pad komen. “Ieders leven zit vol met faalervaringen, stress en shit of life. Dat is onvermijdelijk deel van het leven. Het gaat erom dat er steun is als het op je pad komt. Dat een jongere voelt dat hij bij zijn ouders terecht kan als hij het zelf niet gemanaged krijgt. Dat is een belangrijke buffer die maakt dat de jongeren minder risico loopt om effectief symptomen te ontwikkelen ten gevolge van de impact van de stress van het leven.”
Hechtingstijlen
“We zijn bij ABFT niet zo van het diagnostisch denken. Gehechtheid is een trans-diagnostisch construct. Onterecht denken sommigen wel eens dat de therapie enkel bestemd is voor kinderen met een hechtingstoornis. Maar het is niet zo dat het label “hechtingsstoornis” handvatten geeft. Het is eerder een heel pessimistisch en weinig hoopgevend label dat je opgeplakt krijgt. Terwijl het er in de kern over gaat dat deze kinderen heftige (zorg)ervaringen meemaakten en het vertrouwen kwijtraakten dat volwassenen er voor hen kunnen zijn op een manier die helpend en zorgend is. Onderzoek toont aan dat herstel van vertrouwensbreuken mogelijk is. Gehechtheidsontwikkeling is namelijk een dynamisch en levenslang leerproces.”
Kinderen hebben van geboorte af aan behoefte aan zorg. Deze behoefte kan beantwoord worden en door het kind als helpend ervaren worden, maar ook herhaaldelijk onbeantwoord blijven óf niet beantwoord worden op een manier die voor het kind goed voelt. “Kinderen die het gevoel hebben gehoord en gezien te worden in hun zorgbehoefte, ontwikkelen vertrouwen. Hun verwachtingspatroon (secure base script) is dat ze kunnen seinen als ze in nood zijn en dat deze signalen opgevangen en beantwoord zullen worden op een manier die helpend voor hen is. Zij kunnen de wereld verkennen vanuit het vertrouwen dat ze bij hun ouders terecht kunnen als het misgaat. Kinderen die dat secure based script niet opbouwden, zetten alternatieve strategieën in om met stress of emoties om te gaan. Sommigen ontkennen dat ze zorgbehoeften hebben (meer vermijdend gehechte jongeren), anderen blijven juist aanklampend zorg opzoeken zonder dat deze tot geruststelling lijkt te leiden (meer angstig gehechte jongeren).”
Niet alle kinderen zonder secure base script ontwikkelen per se psychopathologie. Pas als ze geconfronteerd worden met een opstapeling van stress of emoties die ze zelf niet gereguleerd krijgen, zijn ze daar kwetsbaarder voor.
Santens: “ABFT is ontwikkeld en onderzocht voor depressieve en suïcidale adolescenten. Voor die groep past dat model heel goed. Wereldwijd wordt ABFT ook toegepast bij allerlei andere doelgroepen en aanmeldingsproblematieken. Belangrijk criterium is of een jongeren die lijdt bij zijn ouders terecht wil en kan.”
Mentaliteitsshift
“ABFT gaat niet uit van ”het gezin als het probleem”, maar van “het gezin als cruciaal deel van het medicijn”. Dat is een mentaliteitsshift, zegt Santens. “Iedere therapeut kent momenten die hem kippenvel bezorgen. Dat een kind iets heel kwetsbaars zegt en de ouder het kind ineens vastpakt om te troosten. Bij deze therapie worden die momenten niet aan het toeval overgelaten maar doelgericht gecreëerd.”
Interesse in ABFT?
Kijk voor meer informatie over ons nascholingsaanbod op: Overzicht van al onze modules - RINO Zuid